4.3. Kawaleryjski wzór osobowy W kawaleryjskiej tradycji wychowawczej pojęcie wzór osobowy odnosi się najczęściej do postaci historycznych, wielkich dowódców i żołnierzy, zarówno do ich cech osobowych jak postawy i działalność. Oznacza zbiór cnót żołnierskich, takich jak: męstwo, honor, patriotyzm, przyjaźń, sprawność fizyczna, szlachetność, koleżeństwo, odpowiedzialność, szczerość, prawdomówność itp. Wzorzec osobowy jest środkiem wychowawczym dla żołnierzy. Zdaniem H. Muszyńskiego jest to opis konkretnego człowieka, jego osobowości, postępowania, dokonań, przy czym nie musi być on pełny. Nie musi też być w całości akceptowany. Ponieważ jednak stanowi materiał do naśladowania dla wychowanka, musi być aprobowany społecznie. Jako taki stanowi wzór jakiejś zbiorowości i jest elementem życia społecznego. W. Okoń uwzględnia także rolę wyobrażeń, postaci fikcyjnych jako wzorów osobowych. Według niego to "opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania; może to być konkretna postać historyczna, współcześnie żyjący wybitny pod jakimś względem człowiek lub bohater powieści, filmu czy widowiska telewizyjnego". Ważne dla wychowania jest, by wywoływał chęć pozytywnego naśladownictwa. W różnych epokach państwa polskiego, kładziono nacisk na nieco inne wzorce osobowe w wojsku widziane jako cechy dobrego żołnierza. Pojawienie się wojska jako zorganizowanej siły zbrojnej związane było z koniecznością obrony powstającego państwa, a później również chęcią ekspansji. Wraz z nim pojawiły się pierwowzory i kształtowały właściwe dla niego zasady zachowania się. Tradycja obronności Polski, a więc i zasad żołnierskiego postępowania, ma więc ponad tysiąc lat. Już w epoce Mieszka I i Bolesława Chrobrego spotykamy takie cechy wojów jak: męstwo, odwaga, honor, wierność, lojalność, poczucie własnej godności i przede wszystkim chęć służenia Bogu i ojczyźnie. Wyróżniali się także wyglądem zewnętrznym - byli wysocy, dobrze zbudowani i ubierali się bardziej elegancko. Szczególnie wyróżniali się ci, którzy walczyli konno. Od XIII wieku, kiedy to możemy już mówić o rycerstwie polskim, nastąpił rozkwit rycerskiej obyczajowości. W średniowieczu, giermek jako młodzieniec towarzyszący rycerzowi i szkolił się w służbie wojskowej; służba giermka była przygotowaniem do stanu rycerskiego. Instytucja rycerstwa przyszła do Polski z Zachodu i zawierała w sobie całą tę treść, którą do dziś mamy na myśli używając słowa "rycerskość". Początki rycerstwa wiązane są z postacią króla Celtów - Artura, który na czele rycerzy, zasiadających przy "okrągłym stole", wyruszył na poszukiwania świętego Graala. Rycerzy wyróżniały takie cechy jak: szlachetność, hojność, wspaniałomyślność dla pokonanych i słabych, dzielność, uczciwość, szacunek dla kobiet, bogobojność. Innym przykładem słynnego średniowiecznego rycerza był Francuz Roland. Wielkość jego została uznana w obliczu bohaterskiej śmierci, mimo iż okazał się nieudolnym dowódcą. Do sławy rycerzy przyczyniały się przekazywane liczne pieśni opiewające ich czyny i cnoty. Rycerz powinien być piękny i promieniować wdziękiem. Pomagał mu w tym strój - lśniąca zbroja, i opływający przepychem, barwny rząd koński. Siły swojej rycerz dowodził w walce, co było tym trudniejsze, że zbroja ważyła 60-80 kilogramów. Ruszali na nieprzyjaciela z pieśnią rycerską na ustach "Bogurodzica", wiarą w sercu oraz odwagą i doświadczeniem zdobytym w wielu poprzedzających bitwach, dzięki któremu wykształciła się nowa taktyka jazdy. Obowiązkiem rycerza było szukanie sławy, a zdobyć ją mógł na polu bitewnym. Historia nie szczędziła polskim rycerzom okazji do zdobycia sławy. Byli jednak i tacy, którzy sławy szukali poza granicami kraju, szczególnie w Ziemi Świętej, gdyż oprócz sławy, tym większej, że zdobytej w walce o wiarę, rycerz przywoził do kraju liczne relikwie. Inną namiętnością rycerzy była miłość do kobiet. Darzyli je szacunkiem, walczyli w obronie ich godności, składali im śluby i je wypełniali. Kawaleryjskie wzory osobowe w siłach zbrojnej jazdy polskiej, zmieniały i modyfikowały się, na przestrzeni wieków XIX i XX, oraz z potrzeby związane z tworzeniem się państwa polskiego. Uświadomienie sobie tych idei i potrzeb było szczególnie ważne dla rozumienia wychowania i ówczesnej tradycyjnej szkoły polskiej. Na ukształtowanie się wzoru legionisty i członka Polskiej Organizacji Wojskowej wpływ miał przede wszystkim Józef Piłsudski. Według niego nowoczesny żołnierz powinien cechować się: patriotyzmem, honorem, silnym charakterem, opanowaniem, odpowiedzialnością i zdyscyplinowaniem, męstwem i dumą. W okresie dwudziestolecia międzywojennego o kształcie wzoru osobowego żołnierza przesądziły zarówno doświadczenia wyniesione z okresu powstań narodowo-wyzwoleńczych, armii państw zaborczych, jak i osiągnięcia nauki, zwłaszcza psychologii oraz pedagogiki wojskowej a także potrzeby niepodległego państwa polskiego. Próby sformułowania owego wzoru podejmowali Marian Porwit, Władysław Sikorski, Stanisław Sosabowski, Kazimierz Ryziński. Mimo różnic w ich poglądach sprowadzał się on do następującego zestawu cech osobowych: patriotyzm, męstwo, godność i poczucie dumy narodowej, honor, wola, dokładność, poczucie odpowiedzialności, inicjatywa, koleżeństwo, karność, samodzielność, wytrzymałość, zdolność do poświęceń. W kształtowaniu tych cech czerpano z tradycji orężnych WP, zwłaszcza doświadczeń wojny polsko-sowieckiej 1920 r., ilustrując każdą z cech konkretnymi przykładami, najpełniej przemawiającymi do wyobraźni i świadomości kawalerzystów. W okresie II wojny światowej za najważniejszą cechę osobowości żołnierza uznano patriotyzm i wytrwałość w walce o odzyskanie przez Polskę niepodległości. Podkreślano znaczenie męstwa, odwagi, koleżeństwa i zdyscyplinowania dla powodzenia w walce. Wzorów do naśladowania szukano zarówno w historii, wśród wybitnych żołnierzy i dowódców, jak i wśród żołnierzy, którzy wykazali się walecznością i bohaterstwem w tej wojnie. Okres powojenny - ludowego Wojska Polskiego, zdominowała ideologia socjalistyczna, kawaleryjski wzorzec zachowania w wojsku uległ rozproszeniu ze względów ideologicznych ówczesnego systemu polityczno-wojskowego. Prawdziwy rozkwit tradycyjnych wzorców osobowych, nastąpił dopiero po 1980 roku. Obecnie w wychowaniu wojskowym odwołujemy się do wzorów osobowych, żołnierza III RP i cech dobrego żołnierza, które uosabiają konkretne postacie historyczne (przyjętych imion patronów Jednostek Wojskowych), ludzi zasłużonych dla narodu polskiego i tradycji orężnych. Jest wszakże pewien katalog cnót-wartości uniwersalnych, których posiadanie wydaje się być warunkiem sine qua non uznania kogoś za wzór osobowy. Wzór osobowy powinien mieć wymiar czysto praktyczny. Powinien być blisko życia, namacalny i atrakcyjny, nawet dla tych, którzy nie zwykli nikogo naśladować. Jak pisze H. Muszyński powinien to być ktoś, kto jest reprezentantem danego środowiska, kimś konkretnym, czyimś wzorem. Obecnie proponowany ideał żołnierza nadaje kierunek działaniu dowódcy - wychowawcy zawarty w celach i zadaniach wychowania wojskowego.