4.5. Wychowawcza i integrująca rola symboli Wychowaniu patriotycznemu - mającemu wielowiekową tradycję w Wojsku Polskim - dużo uwagi poświęcano zarówno w oddziałach Armii Krajowej walczących na terenie okupowanego kraju, jak również w 1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii. Przed którą stanęło trudne zadanie przekształcenia ochotników napływających z różnych stron europy w regularną armię nowego typu zdolną do walki o wolność Polski. Oprócz zadań wyszkolenia bojowego należało scementować ideologicznie żołnierzy i uczynić z nich świadomych bojowników o niepodległą Polskę. W świetle tych zadań 1 Warszawska Dywizja Kawalerii uznała za słuszne, aby żołnierz przychodzący do dywizji znalazł zarówno pod względem treści, jak i formy to wszystko, co znane mu było jako tradycyjnie polskie. Polskie symbole narodowe i nawiązywanie do chlubnych tradycji wojskowych wyraźnie określały charakter polskiej dywizji kawalerii. W patriotycznym wychowaniu żołnierzy 1 dywizji dużą wagę przywiązywano do symboliki wojskowej, zwłaszcza do przysięgi oraz wręczania sztandaru dywizji i pułku. Ceremonie składania przysięgi i wręczania sztandaru odbywały się bardzo uroczyście. Chodziło o wywołanie u żołnierzy silnych przeżyć emocjonalnych oraz o pozyskanie ich dla idei patriotyzmu, o które mieli walczyć. Również bardzo ważnym elementem wykorzystania symboliki wojskowej w wychowaniu żołnierza-patrioty było uroczyste wręczanie odznaczeń bojowych wyróżnionym w walce żołnierzom i oficerom. Na ogół odznaczenia wręczano w czasie ważniejszych uroczystości - święta narodowego lub wojskowego; w późniejszym natomiast okresie dekoracje odznaczonych odbywały się bezpośrednio po ważniejszych bitwach lub operacjach. Miało to wielkie znaczenie wychowawcze, podnosiło godność żołnierza polskiego, mobilizowało go do dalszych bohaterskich czynów oraz wzmacniało więzy braterstwa broni. Z symbolami wojskowymi i państwowymi żołnierz polski spotykał się na co dzień na całym długim szlaku bojowym. Wydawanie licznych materiałów z wykorzystywaniem symboliki wojskowej mocno oddziaływało na psychikę kawalerzystów. Na wyzwolonych ziemiach polskich żołnierzy Wojska Polskiego społeczeństwo witało masowo wystawianymi biało-czerwonymi flagami i polskim godłem. Biało-czerwone barwy, polskiego orła, wyobrażenia polskich orderów wojskowych, a także herbów miejskich miały sztandary licznie fundowane i wręczane wojsku przez społeczeństwo polskie. Wychowanie patriotyczne systematycznie prowadzone w szeregach Wojska Polskiego w czasie wojen światowych odegrało doniosłą rolę w kształtowaniu osobowości kawalerzystów, ich postawy patriotycznej i bojowej. Patriotyzm żołnierzy, kształtowany głównie na chlubnych tradycjach narodu i oręża polskiego, przejawiał się w dochowaniu wierności przysiędze wojskowej i sztandarom na całym szlaku bojowym. Zakorzenione głęboko patriotyczne i postępowe tradycje pomogły żołnierzowi spełniać narodowowyzwoleńczą i wyzwalać kraj. Potwierdzeniem wielkiego i właściwie pojętego przez Żołnierzy patriotyzmu był ich udział w organizowaniu państwowości polskiej na wyzwolonych terenach, odbudowe kraju zniszczonego przez wojny. Również i dzisiaj uczucie miłości do ojczyzny i bezgraniczne jej oddanie, uczucie silnej więzi z narodem pobudza żołnierzy do jak najlepszego wywiązywania się ze swoich obowiązków służąc wiernie całemu narodowi. Wychowywanie na demokratycznych tradycjach narodu, a także kultywowanie i wzbogacanie bojowego dziedzictwa naszych Sił Zbrojnych i macierzystych oddziałów zajmuje coraz więcej miejsca w pracy ideowo patriotycznej. Zapoznawanie żołnierzy z chlubnymi tradycjami narodu, a szczególnie z tradycjami Wojska Polskiego, służy ukazywaniu dialektycznej więzi przeszłości z teraźniejszością, kształtuje uznanie i cześć dla wysiłku i ofiar tych, którzy krwią własną, a często i życiem płacili za to, co było dla nich najdroższe: za wolność Ojczyzny, za jej obecny kształt. Ukazanie ich walki, ofiarności i poświęcenia wywołuje pożądane stany emocjonalne, służy przyjmowaniu tych tradycji za swoje i kształtuje postawy gotowości do ich kontynuowania, a także dostarcza żołnierzom odpowiednich wzorców osobowych. To zaś z kolei oznacza zazwyczaj, że ten, który te tradycje lub wzorce osobowe przyjął, czuje się odpowiedzialny za kontynuację zdobyczy osiągniętych przez pokolenie lat walki zbrojnej i gotów jest ich bronić. Z symbolami narodowymi i wojskowymi żołnierz spotyka się na co dzień. Konieczne jest więc, aby żołnierze znali historię poszczególnych symboli, ich funkcję oraz rolę w życiu każdego obywatela RP, a szczególnie żołnierza - kawalerzysty Wojska Polskiego. Duże możliwości rozwoju pracy nad kultywowaniem tradycji bojowych naszego wojska oraz tradycji macierzystych oddziałów i rodzajów wojsk i pogłębieniu patriotyzmu żołnierzy spełniają zajęcia z kształcenia obywatelskiego, sale tradycji jednostek wojskowych i rodzajów wojska. Najważniejszą sprawą pozostaje jednak nie liczba sal tradycji, lecz ich funkcjonalność i możliwości wykorzystywania w procesie wychowywania patriotycznego. Umieszczone tam symbole: godło wojskowe, niekiedy sztandary, bojowe odznaczenia byłych żołnierzy, przedmioty umundurowania i oporządzenia, dokumenty, zdjęcia, kronika itp., służą do szkolenia żołnierzy i zapoznawania ich z tradycjami jednostki. Oddziałują one bowiem emocjonalnie na żołnierzy. Sale tradycji są ważnym ogniwem w zespole środków służących do przekazywania wiedzy, jak też do emocjonalnego oddziaływania zarówno na określone środowisko wojskowe, jak też cywilne. Wiele możliwości w popularyzacji tradycji oraz samych symboli stwarzają takie uroczystości, jak: przysięga, wręczanie jednostce sztandaru lub też odznaczanie sztandaru orderami państwowymi. Wówczas stan osobowy jednostki zapoznawany jest z historią sztandaru, jego wielką rolą dla każdego żołnierza i obywatela czy też z istotą przysięgi wojskowej. Symbole zawsze spełniały te same funkcje: świadczyły o istnieniu państwa i narodu, integrowały naród, przemawiały do uczuć patriotycznych i obywatelskich. W wojsku oprócz wielkiej roli wychowawczej zwiększały wolę walki, męstwo i odwagę, pobudzały do największych poświęceń w obronie ich samych oraz idei, które reprezentowały. Funkcje te niezmiennie przetrwały do dnia dzisiejszego. O wielkiej wadze, jaką naród polski przywiązywał do symboli narodowych, może świadczyć fakt, że od wieków były one ustanawiane i zatwierdzane przez najwyższe władze ustawodawcze. Symbole wojskowe tworzone wraz z narodowymi i będące ich integralną częścią spełniają identyczne funkcje, a ponadto nakładają dodatkowe obowiązki, z których najważniejszy - prawnie zobowiązuje każdego żołnierza do ich bezwzględnej ochrony i obrony. Przykładem tego jest obowiązujące od wieków postanowienie, że w przypadku utraty sztandaru oddział przestaje istnieć, a winni dopuszczenia się tej hańby pociągani są do najsurowszej odpowiedzialności. Wojsku Polskim doceniana jest duża rola wychowawcza i integrująca symboliki. Potwierdza to fakt nawiązywania w symbolice wojskowej do najlepszych tradycji kawalerii narodu Wojska Polskiego. Zarówno bowiem godło, które swym kształtem sięga tradycji Królestwa Polskiego i powstania listopadowego, jak i sztandary, bandery, proporce i inne znaki bojowe są wyrazem kultywowania najlepszych tradycji oręża polskiego. Najwyższy order wojskowy - Krzyż Virtuti Militari, jest bezpośrednią kontynuacją znaku ustanowionego w chlubnym okresie walk narodowowyzwoleńczych. Do tradycji nawiązuje też ceremoniał wojskowy. Również i w życiu cywilnym przywiązuje się coraz większą wagę do symboliki. Symbolizując supremację, hojność i odwagę, koń ucieleśniał idee średniowiecznego rycerstwa. Łącząc w sobie wyobrażenia o romantycznej miłości, heraldycznych zwierzętach i roli rycerzy, stojących na straży chrześcijaństwa, koń niósł swoich panów do walki za króla, ojczyznę i wiarę. Emocjonalne więzi łączące rycerzy z ich końmi były tak silne, że kawaleria była wciąż używana na polach bitewnych - często z tragicznymi skutkami, jak pod Bałakławą w czasie wojny krymskiej - pomimo iż straciła swoją skuteczność. Jeszcze podczas drugiej wojny światowej polscy kawalerzyści przeprowadzali szarże na niemieckie czołgi. W przypadku jazdy wierzchem człowieka koń zaczęli być postrzegani jako partnerzy w dziele śmierci i zniszczenia - jak pokazują to trzynastowieczne relacje o wojownikach mongolskich. Na koniu również odbywał swoje niebiańskie podróże mongolski szaman. Koń przenosił także zmarłych do innego świata. W nauce chrześcijańskiej podobnie, koń symbolizuje szybkie przemijanie ludzkiego życia, a w Objawieniu św. Jana pojawienie się czterech jeźdźców Apokalipsy - Śmierci, Wojny, Zarazy i Głodu - stanowić ma zapowiedź końca świata. W celtyckiej Brytanii i w Galii boginię Eponę ("klacz") kojarzono z wodą, płodnością i śmiercią. Celtowie składali ofiary a koni, aby służyły swoim panom po śmierci w symbolicznej jeździe duszy. Konie, niezależnie od roli, jaka przypadła im w rozwoju sztuki wojennej, ceniono jednocześnie jako wiernych towarzyszy i dobrych pracowników. Tradycyjnie też wiązano je z życiem, inteligencją i wróżbiarstwem. W hinduizmie koń występuje w ostatnim pojawieniu się Wisznu na ziemi, przynoszącym pokój i zbawienie. Zadziwiająco realistyczne przedstawienia dzikich koni, jak to wykonane na ścianie jaskini w Lascaux we Francji (ok. 15000 lat temu), stanowią najwcześniejsze świadectwa zainteresowania pierwszych ludzi tymi zwierzętami. Pochodzące mniej więcej z tego samego czasu wyroby z kości ukazują konie noszące kantar, co pozwala sądzić, że już w tym okresie ludzie hodowali konie, nawet jeśli jeszcze ich nie dosiadali. W mitologii nordyckiej przypisywano koniom zdolność rozumienia woli bogów. Odyn dosiadał "Wyjątkowo potężnego, ośmionogiego, szarego rumaka zwanego Slejpnir. Ten cudowny koń był potomkiem boga Lokiego. Przyczynił się też do wzniesienia murów wokół Asgardu, siedziby bogów. Symbol jest rozpięty pomiędzy alfą i omegą. Mówi on człowiekowi o jego zależności od ostatecznych granic egzystencji: narodzin i śmierci, początku i końca, stworzenia i eschatonu, a zarazem kreuje nadzieję na ich przezwyciężenie. Symbol pełni funkcję hermeneutyczną. Dzięki "nauczaniu symbolicznemu" uczeń może inaczej spojrzeć na siebie i otaczający świat; symbole nadają bowiem jego życiu wyrazu, znaczenia i intensywności. Symbole narodowe reprezentujące powagę państwa wymagają od nas głębokiego szacunku nie tylko przy okazji doniosłych rocznic, ale również i w praktyce dnia codziennego. Wymagają od nas takiego szacunku, jaki żywimy do zasadniczych wartości w naszym życiu osobistym i społecznym.